Nakon drugog svjetskog, odnosno tačnije nakon drugog “građanskog” rata, pojavio se jedan naizgled (ne)rješivi problem. Kako vladati jednim duboko podijeljenim društvom? Pored toga, dodatni problem je predstavljalo opredjeljenje za jednopartijsko – komunističko uređenje, sa partijom koja pritom, nema svoju nacionalnu ideologiju, a u okvirima nje su se morale “spojiti” dvije dijametralno suprotne i nespojive nacionalne ideologije.
Milovan Đilas je za tu svrhu kreirao “privremeni” model, koji je u osnovi bio baziran na stvaranju nacionalnog “sijamskog blizanca” dva najveća naroda. On je u potpunosti, predstavljao oličenje njegove čuvene konstatacije da su Crnogorci porijeklom Srbi – time je Crnogorcima (in)direktno priznao posebnost i postojanje, ali ih je (ne)namjerno (kratko)trajno “povezao” sa Srbima. “Privremeni” model je u osnovi imao za cilj da u okvirima partije, “pomiri” i u konačnom “sjedini”, dva naroda, kako bi se na taj način stvorio vještački politički balans, koji je bio neophodan za održavanje vlasti.
(Ne)zvanični (ne)nacionalni program, crnogorske komunistčke partije, koji je naravno bio u skladu sa “privremenim” modelom, imao je za cilj (ne)rješavanje nacionalno – identitetskih pitanja i potiskivanje nacionalnog razvoja dva naroda. Srbi su imali više sreće, jer su imali svoju maticu – Srbiju, čija je vlast iako komunistička, aktivno radila na razvoju i unaprjeđenju srpskog nacionalnog identiteta. Stoga komunistička vlast u Crnoj Gori, nije mogla bitnije da utiče na duhovni razvoj Srba u Crnoj Gori, ali je svakako uticala, koliko je mogla na suzbijanje terenskih aktivnosti duhovnog pastira srpskog naroda u Crnoj Gori – Srpske pravoslavne crkve. Za razliku od svojih kolega iz Srbije, komunistička vlast u Crnoj Gori, ne samo da nije radila na unaprjeđenju i razvoju crnogorskog nacionalnog identiteta, već se svim silama trudila da ga suzbije i nasilno “uguši” u korist…(zaključite sami).
Otvaranja i/ili “eventualno” rješavanje nacionalno – identitetskih pitanja, uticalo bi na produbljivanje nacionalnih razlika ne samo u okvirima partije, već i države. To bi dovelo do ubrzavanja procesa nacionalnog zaokruživanja, što bi u konačnom uticalo na slabljenje i/ili rušenje ne samo, “privremenog” modela vladanja nego i partije i države.
Raspad komunizma i slom jednopartijskog sistema, na kratko je zatekao crnogorske komuniste, ali nova vremena traže nove ljudi i nove ideje. Umjesto socijalizma nova ideologija je (kvazi)kapitalizam odnosno interes i vlast. Reformisana stara – nova partija, promijenila je apsolutno sve, čak i ime, samo je zadržala stari, dobro oprobani model vladanja, koji se pokazao kao veoma uspješan, jer Makijavelistički rečeno, cilj opravdava sredstvo.
Novi predśednik, stare partije – Momir Bulatović je (in)direktno potvrdio dosljednost, odnosno kontinuitet sa Đilasovim “privremenom” modelu i to otvoreno, konstatacijom da mu je ime Crna Gora, a prezime Srbija.
Ubrzo sa uvođenjem demokratije i uspostavljanjem višestranačja javljaju se prvi ozbiljniji politički problemi, koji polako počinju da ugrožavaju “privremeni” model vladanja.
Zbog (ne)logične pojave crnogorskih i srpskih političkih partija, koje su aktivno radile na otvaranju i rješavanju nacionalno – identiteskih pitanja, više nije bilo moguće vlast održavati samo na principu čistog balansa. Za održavanje balansa, bila je neophodna potpuna kontrola nad otvaranjem i rješavanjem nacionalno – identitetskih pitanja, a kada te kontrole nije moglo biti, onda neizmjenični sukobi crnogorskog i srpskog nacionalizma stalno bi narušavali stanje balansa i tako stvarali političke problem, koji bi uzrokovali nestabilnosti.
Vlast shvata da u slučaju dogovora, između crnogorskih i srpskih političkih partija, ona postaje suvišna, a isto tako da nije moguće vladati podijeljenim društvom bez neke vrste balansa, pa makar on bio i vještački. Shodno tome, vlast (ne)voljno modifikuje “privremeni” model vladanja, odnosno dopunjava ga novim principom “prevage”.
U skladu sa novim modifikovanim “privremenim” modelom vladanja, vlast treba ujedno da balansira, ali i prevagnjuje u određenim političkim situacijama, te na taj način treba da održava vještačku stabilnost. Takođe, vlast je u početku “cijenila”, da tac na vagi, odnosno subjekt koji treba da prevagne, kada se taj balans naruši, treba da budu upravo srpski.
Ubrzo zatim, lideri srpskih i crnogorskih partija udruženi – zajedno pokušavaju da “sruše” vlast i modifikovani “privremeni” model vladanja stvaranjem političke koalicije poznatije kao “Narodna sloga”. Rušenje je bilo zamišljeno narušavanjem političkog balansa od strane crnogorske strane i onemogućavanjem korišćenja srpske “prevage”, ali je iz nama svima dobro poznatih razloga, rezultat izbora (po)stalo očigledan dokaz trijumfa nacionalne nade nad političkim iskustvom.
Nakon toga, tadašnja vlast uviđa da je srpski subjekat veoma “nestabilan”, jer naime, sve dok je pod političkim uticajem svoje matice – Srbije i svog duhovnog pastira u Crnoj Gori – Srpske pravoslavne crkve, manevarski prostor vlasti za političke “vratolomije” prevage sa srpskim subjektom je “ograničen” i to okvirima srpske ideologije.
Iz gore navedenog razloga, a i spoljno-političke situacije, vlast polako mijenja subjekta u principu “prevage”, te sada tac na vagi postaje crnogorski subjekat. Crnogorski subjekat je mnogo “stabilniji”, jer nema potpuno formiranu maticu, a ni duhovnog pastira koji može uticati na njega. Vlast (in)direktno, posredstvom svojih intelektualaca i institucija preuzima ulogu duhovnog pastira crnogorskog naroda, koji treba da radi na (ne)razvoju crnogorskog nacionalnog identiteta.
Odmah nakon zamjene subjekta, polako počinje da se javlja nezadovoljstvo kod dijela izvornih nosilaca crnogorske nacionalne ideologije, prvo zbog načina (ne)rješavanja nacionalno – identitetskih i vjerskih pitanja, a onda i zbog ekonomske politike. To nezadovoljstvo se “kuvalo” nešto više od dvije decenije, ali je zbog “višeg” cilja – obnove nezavisnosti, (ne)voljno potisnuto. Vlastima je dosta toga oprošteno, ali nije zaboravljeno. Vlast, umjesto da je radila na rješavanju (ne)zadovoljstva dijela crnogorskog biračkog tijela, ona je izabrala “jeftiniji” i “lakši” model i nadomjestila je (ne)zadovoljstvo tog dijela crnogorskog biračkog tijela učešćem manjinskih partija u vlasti i tako je ponovo “uspostavila” krhki balans.
Na kraju se desilo, isto ono što je bilo pokušano i prije 24 godine, samo ovoga puta malo drugačije. Srpska pravoslavna crkva, udružena zajedno sa srpskim političkim partijama i drugim srpskim institucijama putem litijama i drugih političkih aktivnosti, čiji smo bili svjedoci, narušila je vještački balans, a dio crnogorskog biračkog tijela predvođen opozicionom političkom partijom crnogorske nacionalne orjentacije izvršio je opstrukciju i onemogućio korišćenja mehanizma “prevage”. Tako je, na kraju srušen modifikovani “privremeni” model vladanja, nakon tačno 75 godina od kreiranja, a nova buduća vladajuća post-izborna koalicija je realizovala stare ideje “Narodne sloge” (ver. 20).
Ako je zaista tačna ona narodna, da pametan uči na tuđim, a glup na svojim greškama, onda se postavlja pitanje ko je ovđe pametan, a ko glup?
U sljedećem tekstu, tema: Novi modeli kojima se može vladati Crnom Gorom u budućnosti.