Na kršnoj balkanskoj “vjetrometini”, na kojoj se vjekovima unazad ukrštaju ruže vjetrova sa istoka, (bliskog)istoka i (dalekog)zapada nastala je mala crnogorska nacija. Istorijske prilike su snažno uticale da multikulturalnost bude njeno osnovno obilježje – veliko bogatstvo ili čak “puko” siromaštvo.
U Crnoj Gori postoje: primorska, kontinentalna i plemenska kultura. Sve tri kulture zajedno tvore “krhku” crnogorsku kulturu, koja spaja ono što je nespojivo i razdvaja ono što je spojeno. Kulturni “miks” Crne Gore je mač sa dvije oštrice, ali nažalost istorija je pokazala, a u nekim slučajevima i dokazala da mi nemamo baš tako dobrog mačevaoca, što ne znači da ga nećemo imati u budućnosti.
Primorska kultura u osnovi sublimira venecijansku odnosno mletačku kulturnu tradiciju. Nastala je pod snažnim uticajem mediteranske kulture sa obala Jadrana, a najbolje se manifestuje u karakterističnim pojavnim oblicima mediteranske muzike, skladne arhitekture i lagodnog odnosno hedonističnog pristupa životu.
Kontinentalna kultura je zaostatak turske odnosno otomanske kulturne tradicije. Ona je objavila sveopšti i nemilosrdni rat arhitekturi, geometriji, a posebno estetici i nije se odrekla svoje – “narodne” muzike i “žrtveničkog” načina života.
Primorska i kontinentalna kultura predstavljaju dva kulturna antipoda, koja ne samo da se otvoreno ne podnose već nemilosrdno ratuju i to do istrebljenja.
Plemenska kultura je “autohtona”, a svoje korijene vuče iz stare ilirske kulturne tradicije koja je nastala u uslovima “hroničnog” neprijateljstva odnosno rata, đe je glavni neprijatelj priroda, a onda i svi ostali poznati i nepoznati susjedi. Njenu osnovnu supstancu čini plemensko-patrijahalni model organizacije ratničkog društva, koji počiva na moralnoj vertikali čojstva i junaštva.
Plemenska kultura je zbog nametnute uloge čuvara “tampon” zone između primorske i kontinentalne kulture, podlegna kulturnom uticaju obiju kultura, te stoga plemenska kultura predstavlja svojevrstan “miks” primorske i kontinentalne kulture.
U početnim fazama zaokruživanja i kulturnog profilisanja moderne crnogorske nacije nijedna od tri kulture nije imala dovoljno jak uticaj da nametne svoju kulturu kao vladajuću i da na taj način izvrši kulturnu dominaciju na teritoriji čitave Crne Gore. Tome je najviše težila plemenska kultura, koja je imala za cilj da uspostavi, ako ne dominacije onda kompromis između dva kulturna antipoda kako bi stvorila balans odnosno ravnotežu i na taj način u kulturnom smislu objedinila teritoriju Crnu Goru u jednu kulturnu odnosno nacionalnu cjelinu.
Zbog očiglednog “neuspjeha” u uspostavljanju dominacije plemenske kulture, započet je proces postepene reintegracije odnosno povezivanja primorske i kontinentalne kulture sa bliskim kulturama iz okruženja sa kojima dijele zajedničke osnove i pogled na svijet odnosno život i budućnost u svakom pogledu.
U dobro “skrivenoj” osnovi svake od tri kulture je vjera – koja je svakoj od njih dala svojevrstan kulturni pečat. Svima nam je poznato da vjera stvara mostove saradnje na rijekama koje razdvajaju, ali i “torove” odnosno bedeme na predjelima koji spajaju.
Koliko je zapravo jak uticaj kulture svjedoči nam jedan kulturni “apsurd”. Primorsku koja je u osnovi katolička kultura nesvjesno su pored katolika prihvatili i svi pravoslavci na jugu, dok su kontinentalnu koja je u osnovi islamska kultura pored muslimana prihvatili i svi pravoslavci na śeveru, a plemensku kulturu su prihvatili i jedni i drugi.
Komunizam je (ne)namjerno zakočio proces kulturnog profilisanja i zaokruživanja crnogorske nacije, pa je stoga Crna Gora “raspad” komunizma dočekala kulturno “dezorjentisana” što će tek “skupo” platiti.
Očigledno je da nijedna kultura nije i ne može biti dominantna, te je stoga neophodno da se uspostavi zajednička “vezivna” nit odnosno kompromis između tri kulture. Ukoliko do toga ne dođe, lako se može desiti da dođe do potpune kulturne dezintegracije Crne Gore i postepenog stvaranja tri posebna kulturna entiteta kao u jednoj, nama susjednoj državi.